به دنبال ثبت باغ های ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو در ٢٠١١ و پیش از آن برگزاری نمایشگاه گسترده‌ای با نام  “باغ ایرانی” در موزه‌ هنرهای معاصر تهران در سال ٢٠٠۴، جای آن است که به نکته‌ای مهم که پژوهشگران کمتر به آن پرداخته اند اشاره شود: بر اساس شواهدی که توضیح داده خواهد داشت باغ ایرانی تجلی فرآیندی از رفتارهای حکیمانۀ مردم‌ مدارانه است که شکل و هندسۀ آن ناگزیر به تبعیت از این فرایند است؛ در نتیجۀ آن سرنوشتی برای باغ مقدر می‌شود که کاربر را با ورود به باغ با خود شریک می‌کند. پس هرچه طراحی تقدیر و سرشت باغ حکیمانه‌تر باشد، تعامل او با کاربر گسترده‌تر می شود ؛ به طوری که کاربر در یک باغ ایرانی تمام حواس پنجگانه به انضام قوۀ تخیّلش برانگیخته شده و دانسته یا ندانسته، خواسته یا ناخواسته، در این سیر و سلوک، ضرباهنگ وجودش به تمامی در اختیار طبیعت و همراه با آن می‌شود و بدین طریق دگرگون و نو ( فَرِشکرد) شده و جان تازه‌ای می‌یابد.

باغ ایرانی به عنوان یک فرآیند از مجموعه‌ای بزرگ ، در خود صبحت از نیک‌منشانی دارد که آنها را به وجود آورده‌اند و بدین واسطه امضایی به روشنی و زلالی نیک منشی و دانایی، پای کِشتکاری‌هایشان می‌شده که این‌چنین صاحب شخصیت‌شان می‌کرده است. به باور سازندگان، نیک منشی حاصل پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک است. همین عبارت کوتاه پاسخی منطقی برای این دو پرسش خواهد بود که آیا باغ باید ایرانی باشد؟ یا نگاه به باغ؟ در اینجا پرسش دیگری پیش می‌آید که نام و نشان‌هایی که از باغ ایرانی اکنون می شناسیم تا چه اندازه وامدار جهان‌بینی گذشتگان است؟

پیش از هر چیز لازم است وجه تسمیه نام (باغ ایرانی ـ پارادایز ـ فردوس ـ نمادی از بهشت) را بررسی کنیم. در سال های اخیر باغ های ایرانی را نشانه‌ای ناسوتی از دنیای لاهوت نامیده و شناسانده‌اند. عاملی که موجب این باور شده واژه‌ی پردیس، پارادایز و فردوس بوده است که هم اکنون به معنی بهشت شناخته می‌شود و در این میان، واژه‌ی اصلی یعنی پَرَه‌دَئیزَه که همه‌ی اشارات و الهامات بهشتی برگرفته از این لفظ است، گم شده است! در لغتنامه دهخدا در پانوشت فردوس آمده است که: فردوس معرب از ایرانی،در اوستا دو بار به کلمه پَرَه‌دَئیزَه pairir-daêza برمی‌خوریم و آن مرکب است از دو جزء؛ پیشوند pairi به معنای گراگرد و پیرامون، دوم daêza به معنای انباشتن و روی هم چیدن و دیوار گذاشتن.